دکتر خانکه در ابتدای این کارگاه برای ورود به بحث اصلی، مقدمه ای و مقایسه ای از مطالعات کمی و کیفی را ارائه داد، و گفت:  اولین مرحله تولید دانش، از آنجا آغاز می شود که ما با یک پدیده روبه رو می شویم و این پدیده را که نامی برای آن نداریم، مفهوم پردازی می گوئیم.

   وی افزود: اگر برای پدیده ای، نامی گذاشته شود و آن نام مورد قبول همه باشد، اولین مرحله تولید دانش اتفاق افتاده است. یعنی من با توجه به موقعیت، تجارب قبلی و شرایط، نامی را روی پدیده ای می گذارم که فرایند شناخت خود و دیگران است و وقتی که همه آن نام را بپذیرند، ما یک مفهوم خواهیم داشت، اما این مفهوم را ما نمی شناسیم و ابعاد و مشخصات آن را نمی دانیم، و در واقع این، شروع یک مطالعه کیفی است.

معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه  تصریح کرد: مطالعات کمی، متعاقب این مطالعه است، مطالعه کمی با این موقعیت شروع نمی شود. در مطالعه کمی نمی توان روی این موقعیت اسمی گذاشت. و چون این موقعیت قبلا تجربه نشده، مجبوریم که یک نام برای آن بگذاریم و سپس، این نام را با دیگران به اشتراک بگذاریم و بعد از آن، باید آن را بفهمند و وقتی فهمیدند، متغیرهای آن را شناسایی می کنیم، ابزار برایش می سازیم و با آن ابزار، اندازه گیری می کنیم.

   این استاد و محقق برجسته کشورمان اظهار داشت: هر موقع در مورد پدیده ای، دانش کافی را نداریم، و یا دانش را داریم، ولی این دانش دچار تضاد شده، مجبور به تحقیق کیفی در مورد آن هستیم. در واقع، مهمترین منطق برای تحقیق کیفی، نداشتن دانش است، یا مشکل و گرفتاری وجود دارد.

    وی افزود:دوم اینکه ، آدم های مختلف، نظرهای متفاوتی دارند، در طول زندگی بشر مقاطعی وجود داشته که ما به دانش موجود شک کردیم، بغیر از قسمتهایی از دانش ، بنابر این دومین علت انجام تحقیق کیفی، زمانی است که ما تضاد آراء داریم، وقتی که نظرات یکسان نداریم.

   وی ادامه داد: سومین علت چیست؟ وقتی است که ما دانش موجود را قبول داریم، ولی از دید فردی که پدیده را تجربه کرده، فهمیده نمی شود، بنابراین، به سه علت بیان شده، مطالعه کیفی انجام می دهیم.

دکتر خانکه سپس با طرح مثالی، وارد بحث اصلی شد و تاکید کرد که در مطالعه کیفی، باید پدیده را براساس شرایط ، مورد بررسی قرار داد و محقق باید شرایط را درک کند تا بتواند تحقیق درستی داشته باشد. در مطالعات کیفی، شرایط، رفتار را توجیه می کند و در این مطالعات، باید توجه کنیم که پدیده در چه شرایطی و بستری اتفاق افتاده است و اگر موقعیت و شرایط را از پدیده جدا کنیم، دیگر آن پدیده را نمی فهمیم، درصورتی که فهمیدن پدیده، مهم است.

   وی با اشاره به پیچیدگی مطالعات کیفی و نقش پررنگ محقق در آن، گفت: در مطالعات کیفی، ما حق قضاوت نداریم، بلکه فقط باید تصویر روشنی از پدیده ارائه بدهیم، جامعه و زندگی بشر پیچیده است و مطالعات کمی، پدیده ها را به اندازه اعداد، کوچک می کنند و نمی توان با مطالعات کمی، بزرگی و پیچیدگی پدیده ها را فهمید. در مطالعات کمی، پدیده های بزرگ انسانی تبدیل به اعدادی می شوند که این اعداد به هیچ وجه معرف بزرگی و پیچیدگی آن پدیده نیستند.

   دکتر خانکه افزود: پدیده های انسانی، بسیار پیچیده و چند بعدی هستند و همه پدیده ها یک بعد ظاهری دارند که شاید از دید همه آدمها، یکسانند و یک بعد پنهان دارند که از نظر هر کسی، متفاوت خواهد بود.

سوال که چگونه الگوهای مختلف تولید دانش تقسیم می شوند ؟،افزود: مهمترین آن، میزان دانش موجود است. یعنی شما براساس میزان دانش موجود، می توانید روش های تحقیق را تقسیم کنید، اگر دانشی نداشتید، مطالعات باید اکتشافی باشد. ما مثلا در مورد کووید، در مورد عدم تمایل جوانان برای ازدواج، عدم تمایل زوجین جوان برای فرزندآوری، و یا تمایل زیاد به مهاجرت، و ... ، چون دانش کافی را نداریم، باید مطالعه اکتشافی انجام بدهیم.

وی از همکاران اعضای هیئت علمی خواست که در نوشتن یا ارزیابی پروپوزال ها، پیش فرض های دانشجو و محقق را پیدا کنند تا پارادایم مشخص شود و پارادایم، متدولوژی را مشخص کند، چون متدولوژی، ایجاد دانش می کند. بنابر این، دانشی که تولید شده، قابل توجیه با متدولوژی و متدولوژی قابل توجیه با پارادایم و پارادایم هم قابل توجیه با پیش فرض هاست.

دکتر خانکه با ارائه چند تعریف درباره مطالعات کیفی گفت: مطالعات کیفی، بدنبال معنی ذهنی پدیده ها هستند، این مطالعات شاخه ای از مطالعات حوزه اجتماعی اند، و بدنبال پاسخ به این سئوال است که مردم، دنیا و پدیده ها را چگونه تجربه می کنند؟ ، همه  مطالعات کیفی دارای وجه اشتراک " توصیف کردن، فهمیدن و تفسیر کردن پدیده " هستند. مطالعات کیفی، توصیف می کنند و به فرد کمک می کنند و در نهایت، تفسیر می کنند، یعنی معنی می دهند. مثلا، معنی واکسن زدن چیه ؟ معنی واکسن نزدن چیه ؟ و ...

   وی در بیان تفاوت های بین مطالعات کمی و کیفی، و در عین حال که هیچ کس نمی تواند بگوید که کدامیک بهتر از آن یکی است، افزود: مطالعات کیفی، دنبال کشف هستند. کشف رفتار، احساسات و تجربه آدم ها در زندگی شان. در مطالعات کیفی، تئوری تولید می شود و با توسعه آنها، قدرت تبیین پدیده های مشابه را پیدا می کنند.

   دکتر خانکه افزود: آنچه که در همه مطالعات کیفی، مشترک است، آنالیز اطلاعات به هر شکل است و توصیه ما به انجام میکروآنالیز اطلاعات و بعد، ماکروآنالیز است،ضمن آنکه، خروجی مطالعات کمی، اندازه، یا ارتباط با شدت آن و با درجه اطمینان است و خروجی مطالعات کیفی، معمولا فهم عمیق و توصیف عمیق یک پدیده است، و یک تصویر بزرگ با همه زوایای یک پدیده است، و در نهایت، شاید بتواند یک تئوری باشد، البته همیشه هم نمی تواند تئوری باشد.

   وی ادامه داد: علاوه بر اینکه، در مطالعات کمی، ارتباط بین محقق و مصاحبه شونده ها بسیار محدود است و اما در مطالعات کیفی، هرچه این ارتباط نزدیک تر باشد، نتیجه بهتری کسب خواهد شد و ارزیابی قدرت در مطالعات کمی با مطالعات کیفی متفاوت است.

   گفتنی است این کارگاه با مشارکت مرکز تحقیقات سلامت دفاعی و کمیته تحقیقات دانشجویی برگزار شد و به شرکت کنندگان در مدرسه پاییزی طی روزهای چهارشنبه و پنج شنبه (3 و 4 آذرماه)، گواهی آموزشی پایان دوره اعطاء شد.