متخصص مطالعات اعتیاد :
برنامه‌های پیشگیرانه اعتیاد نباید به‌صورت مقطعی انجام شوند
دکتر کامیار غنی، متخصص مطالعات اعتیاد در میزگرد «چالش‌های اعتیاد در جامعه و راهبرد‌های کاهش آسیب» گفت:برنامه‌های پیشگیرانه اعتیاد نباید به‌صورت مقطعی انجام شوند؛ بلکه باید رویکرد مدون و زمانمند داشته باشند و بچه‌ها باید از دوران دبستان مهارتهای زندگی را بیاموزند و برنامه‌های پیشگیرانه باید با توجه به سن افراد تدوین شوند.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و به نقل از روزنامه اطلاعات، میزگرد «چالش‌های اعتیاد در جامعه و راهبرد‌های کاهش آسیب» با حضور پژوهشگران مرکز تحقیقات سوءمصرف و وابستگی به مواد دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، دکتر امید مساح، پزشک و متخصص مطالعات اعتیاد، دکتر محمدحسن فرهادی، متخصص علوم اعصاب شناختی و دکتر کامیار غنی، متخصص مطالعات اعتیاد در روزنامه اطلاعات برگزار شد ، بخشی از این گفت و گو به شرح زیر است.
- در دو دهه اخیر اعتیادهای رفتاری نیز شدت گرفته‌اند، آیا این‌گونه اعتیادها نیز در دسته‌بندی بیماری اعتیاد تقسیم‌بندی می‌شوند؟
دکتر کامیار غنی، متخصص مطالعات اعتیاد مرکز تحقیقات سوءمصرف و وابستگی به مواد دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در پاسخ به این سوال گفت: اخیراً اعتیاد به دو بخش اعتیاد به مواد شیمیایی و اعتیاد رفتاری تقسیم بندی شده است. اعتیاد رفتاری به رفتاری اشاره دارد که به‌صورت اجباری و تکراری انجام میشود و میتواند هزینه های جسمانی، روانی و اقتصادی فراوانی برای خانواده به بار بیاورد. در این‌گونه اعتیادها، مغز فرد با انجام رفتاری خاص و تقویت‌کننده، مادهای به نام «دوپامین» ترشح میکند که عامل شادی، رضایت و لذت فرد است.
در اعتیاد رفتاری افراد به دلیل وجود اختلالاتی مانند احساس اضطراب، افسردگی، شخصیت تکانشی، اختلال وسواس و یا کمبود توجه به سمت رفتارهای اعتیادگونه میروند. اعتیادهایی نظیر استفاده از تلفن هوشمند، قمار، خرید کردن و سکس نیز نوعی از اعتیادند که فرد برای فرار از حال بد به سمت آن می‌رود و به‌مرور اجبار در انجام آن کارها در ذهنشان شکل می‌گیرد. حتی احساس گناه نیز در این افراد نمیتواند مانع انجام رفتارهای اعتیادآور شود و چون رفتار خاص اعتیادگونه، حالت خوشی یا فرار از افسردگی را برایش ایجاد میکند حتماً آن کار را به طور مکرر انجام میدهد و همین رفتارها به‌مرور زمان سبب بدعملکردی در رابطه بین‌فردی، شغلی و تحصیلی میشود. افراد در چنین شرایطی از جمع فاصله میگیرند تا به رفتار اعتیادی‌شان بپردازند و این نوع اعتیاد هم به‌مرور شدت می‌یابد؛ یعنی در ابتدا اگر فرد یکساعت بازی دیجیتال انجام می‌داده و با همان یکساعت احساس سرخوشی میکرده است، اکنون نیازمند آن است تا ساعات بیشتری را برای این کار اختصاص دهد و در ضمن خوشحالی و رضایت اولیه نیز در
- عموم مردم اعتیاد را در چارچوب ناهنجاریهای فردی و اجتماعی تلقی میکنند. این رویکرد اجتماعی در امر درمان اثرگذار است؟
دکتر غنی: در اعتیادهای شیمیایی معمولاً والدین بسیار دقت میکنند که فرزندانشان سیگار نکشند و یا سمت مصرف الکل نروند؛ اما در اعتیادهای رفتاری گاهی والدین مشوق فرزندان هستند؛ مثلاً به بچه‌ها می‌گویند: «برو در اتاقت بازی کن» و در این شرایط بچه‌ها را به سمت اعتیاد رفتاری هل میدهند و پس از مدتی دیگر نمی‌توانند گوشی را از دست بچه‌ها بگیرند.
اعتیادهای رفتاری انگ اجتماعی ندارند؛ ولی افراد را در مسائل گوناگون زندگی اعم از تحصیلی، شغلی، عاطفی و... دچار مشکل میکنند و الگوهایی مانند دروغ‌گویی را در آن‌ها شکل میدهند. اغلب این افراد دوستانشان را از دست میدهند تا به رفتار اعتیادی‌شان بپردازند، معیارها و ملاکها در اعتیاد رفتاری و شیمیایی بسیار شبیه به هم هستند.
- عوامل زمینه‌ساز اعتیاد در کشور را چگونه میتوان ارزیابی کرد؟ مثلاً چرا اعتیاد در دهههای اخیر در میان زنان افزایش داشته و یا چرا سن اعتیاد پایین آمده است؟
دکتر غنی: مصرف مواد سنتی و مشتقات آن به دلیل نزدیکی ایران با افغانستان و ترانزیت مواد زیاد است و در میان عامه مردم و افراد مسن‌تر بیشتر از تریاک مصرف میشود. در میان دانشجویان مصرف الکل مشاهده میشود. در بخشهای مختلف جهان با توجه به دسترسی به مواد نوع استفاده از مواد متفاوت است؛ مثلاً در آمریکای جنوبی به دلیل شرایط آب‌وهوایی و مساعد بودن زمینه کاشت مصرف کوکائین بیشتر است و اگر بخواهیم این موضوع را به‌دقت بررسی کنیم یا باید جوامع را ارزیابی کنیم یا نوع ماده را مورد ارزیابی قرار دهیم.
دکتر غنی: برنامه‌های پیشگیرانه نباید به‌صورت مقطعی انجام شوند؛ بلکه باید رویکرد مدون و زمانمند داشته باشند و بچه‌ها باید از دوران دبستان مهارتهای زندگی را بیاموزند و برنامه‌های پیشگیرانه باید با توجه به سن افراد تدوین شوند؛ مثلاً برای کودکان دبستانی نمیتوان بحث شناسایی مواد را مطرح کرد. این جلسات باید به‌صورت مداوم با انجام دورههای تقویتی برگزار شوند، مهارتهایی نظیر تفکر نقادانه، مدیریت احساسات، مدیریت استرس، مدیریت خشم، توانایی نه گفتن، مقابله با فشار گروه همسالان و... ازجمله مهارتهایی است که به مرور زمان باید در فرد نهادینه شوند تا او پس از رسیدن به دوره بزرگسالی، هنگام برخورد با مسائل دشوار توان حل مساله را داشته باشد.
یکی از دلایل گرایش به اعتیاد میتواند مسائل اقتصادی و فعالیت در مشاغل سخت باشد، برای کسی که میخواهد روزانه دو یا سه شیفت کار کند و در شرایط معمول از عهده این کارها برنمی‌آید؛ بنابراین دنبال راهکاری برای افزایش سطح انرژی‌اش است و مصرف مواد یکی از راهکارهایی که در ابتدا به ذهن فرد خطور میکند تا بتواند حتی برای مدتی هم که شده از پس وظایفش بربیاید.
- آیا مصرف میتواند تفریحی و تفننی باشد؟
دکتر غنی: در اعتیادهای رفتاری هم موارد تغییرات در مغز صادق است، در مصرف مواد شیمیایی یک ماده مغز را دچار تغییرات میکند؛ اما در اعتیادهای رفتاری یک عملکرد، سیستم مغز را تحن تاثیر قرار میدهد و به همین دلیل است که ما رفتارهای اعتیادی را انجام می‌دهیم.
آیا اعتیاد به مصرف دارو هم میتواند رخ دهد؟
دکتر غنی: بیماران دارو را بدین‌جهت مصرف میکنند که بد عملکردی در زندگی‌شان رخ ندهد. مثلاً کسی که دیابت یا ناراحتی گوارشی دارد ناچار است دارو مصرف کند و نمیتوانیم بگوییم به دارو اعتیاد دارد؛ زیرا اگر دارو را مصرف نکند بیماری پیشرفت خواهد کرد و زندگی فرد را تحت‌الشعاع قرار میدهد.
اعتیاد یک سیر مزمن و بطئی است که به تدریج پیشروی میکند، زمان شروعش چندان مشخص نیست و شاید مصرف مواد در دفعات اول با اختیار و انتخاب باشد؛ اما به مرور زمان به سمت مصرف اجبارگونه و بیماری پیش می‌رود و برنامه‌های پیشگیرانه نباید به‌صورت مقطعی انجام شوند؛ بلکه باید رویکرد مدون و زمانمند داشته باشند.